jueves, 16 de julio de 2015


































     

 El Poqomchi en San Cristóbal

 Verapaz

San Cristóbal Verapaz

Ciudad de Guatemala

  San Cristóbal VerapazLocalización de San Cristóbal Verapaz en Guatemala

País

 Guatemala

• Departamento

Alta Verapaz

Ubicación

15°2154N 90°2845OCoordenadas: 15°2154N 90°2845O (mapa)

• Altitud

1,393 msnm

• Distancia

de la cabecera 23 km

Superficie

192 km²

Municipio

Municipios de Guatemala

Fundación

1565

Fecha de creación

14 de agosto

Población

54,704 hab. (Censo de Población 2008)

• Densidad

284 (aprox) hab./km²

Español Poqomchi'

Alcalde (2012-2016)

Julio Romeo Surám Chun

Fiestas mayores

25 de julio

Patrón

Santiago Apóstol

Patrona

Santa Ana de Nazaret




San Cristóbal Verapaz es un municipio de Alta Verapaz, localizado en la República de Guatemala
Se encuentra aproximadamente a 29 km de la Ciudad de Cobán y a unos 210 km de la Ciudad 
de Guatemala. Pertenece al territorio lingüístico Poqomchi'.1San Cristóbal en los siglos XVII y XVIII era la entrada a Alta Verapaz por el Occidente, lo que dio mucho desarrollo al municipio. Comercializaban con pueblos de Occidente, utilizando el Cacao como moneda. Los caciques de Caccoh, encabezaban por Pedro Bathaan aceptaron la enseñanza cristiana por parte de Fray Juan de la Torre. Tiene más ó menos el mismo tiempo de fundación de su vecino municipio Cobán.


San Cristóbal aparece en un relato del 7 de diciembre de 1574. En la Constitución Política de Guatemala, promulgada por asamblea legislativa del 11 de octubre de 1825, se menciona al poblado como perteneciente al circuito de Cobán. Por Acuerdo gubernativo del 28 de enero de 1932 la cabecera municipal fue elevada a la categoría de Villa. A la villa se le conoce como "La Pupila del Cielo".Entre las más destacables atracciones que encierra este municipio es su laguna de Chichoj que esta a la orilla del pueblo y el parque Petencito. El municipio tiene un área aproximada de 190 km². Colinda al norte con Cobán (A.V.); al este con Cobán y Santa Cruz (A.V.); al sur y oeste con Uspantán, (Quiche) 





      



 


Descendencia.


El idioma poqomchi’ proviene del tronco protomaya oriental, de la rama linguistica k’iche mayor y del grupo linguistico Poqom. Palabras Español Poqomchi’ mama Tutb’ees papa ajawb’eesHija ixq’unb’ ees hijo ak’unb’ees comida k’uxb’al agua ha’ Dios AjawFrases Español Poqomchi Buenos dias K’aleen buenas tardes ¿Nik’ wach ¿Como estas? ¿Chih inkin? Te quiero Tiwaaj



Extensión.



El poqomchi y poqomam y son descendientes de un mismo árbol: el nim poqom o poqom maya. Este último tuvo un centro principal llamado Tzaq Chuitinamit Poqoma. La presencia violenta de los quiché ahora se conoce como achi'es, fue la principal causa de la dispersión de la poqom pueblo maya y la división en dos pueblos iguales, pero diferentes: el "poqomchí" y "poqomam".


TUSB’AL | TUSAJL | B’IHAJL |

NÚMEROS EN POQOMCHI



1º. |   Peet | Primero |
2º. |   Rukab’ | Segundo |
3º. | Roox | Tercero |
4º. | Rukaaj | Cuarto |
5º. | Roo’ | Quinto |
6º. | Ruwaaq | Sexto |
7º. | Ruwuuq | Séptimo |
8º. | Ruwaxaaq | Octavo |
9º. | Rub’eleej | Noveno |
10º. | Rulaaj | Décimo |
11º. | Rujunlaaj | Undécimo |
12º. | Rukab’laaj | Duodécimo |
13º. | Rooxlaaj | Décimo tercero |
14º. | Rukajlaaj | Décimo cuarto   |
15º. | Ruho’laaj | Décimo quinto |
16º. | Ruwaqlaaj | Décimo sexto |
17º. | Ruwuqlaaj | Décimo séptimo |
18º. | Ruwahxaqlaaj | Décimo octavo |
19º. | Rub’elejlaaj | Décimo noveno |
20º. | Rujunk’ahl | Vigésimo |
 

TUSB’AL | TUSAJL | B’IHAJL |
21º. |   Peet rukab’k’ahl | Vigésimo primero |
22º. |   Rukab’ rukab’k’ahl | Vigésimo segundo |
23º. | Roox   rukab’k’ahl | Vigésimo tercero |
24º. | Rukaaj   rukab’k’ahl | Vigésimo cuarto |
25º. | Roo’ rukab’k’ahl | Vigésimo quinto |
26º. | Ruwaaq   rukab’k’ahl | Vigésimo sexto |
27º. | Ruwuuq   rukab’k’ahl | Vigésimo séptimo |
28º. | Ruwaxaaq rukab’k’ahl | Vigésimo octavo |
29º. | Rub’eleej rukab’k’ahl | Vigésimo noveno |
30º. | Rulaaj rukab’k’ahl | Trigésimo   |
31º. | Rujunlaaj rukab’k’ahl | Trigésimo primero |
32º. | Rukab’laaj rukab’k’ahl | Trigésimo segundo |
33º. | Rooxlaaj rukab’k’ahl | Trigésimo tercero |
34º. | Rukajlaaj rukab’k’ahl | Trigésimo cuarto   |
35º. | Ruho’laaj rukab’k’ahl | Trigésimo   quinto |
36º. | Ruwaqlaaj   rukab’k’ahl | Trigésimo sexto |
37º. | Ruwuqlaaj rukab’k’ahl | Trigésimo séptimo |
38º. | Ruwahxaqlaaj rukab’k’ahl | Trigésimo octavo |
39º. | Rub’elejlaaj   rukab’k’ahl | Trigésimo noveno |
40º. | Rukab’k’ahl | Cuadragésimo |
 

TUSB’AL | TUSAJL | B’IHAJL |
41º. |   Peet roxk’ahl | Cuadragésimo primero |
42º. |   Rukab’ roxk’ahl | Cuadragésimo segundo |
43º. | Roox   roxk’ahl | Cuadragésimo tercero |
44º. | Rukaaj   roxk’ahl | Cuadragésimo cuarto |
45º. | Roo’ roxk’ahl | Cuadragésimo quinto |
46º. | Ruwaaq   roxk’ahl | Cuadragésimo sexto |
47º. | Ruwuuq   roxk’ahl | Cuadragésimo séptimo |
48º. | Ruwahxaaq roxk’ahl | Cuadragésimo octavo |
49º. | Rub’eleej roxk’ahl | Cuadragésimo noveno |
50º. | Rulaaj roxk’ahl | Quincuagésimo   |
51º. | Rujunlaaj roxk’ahl | Quincuagésimo primero |
52º. | Rukab’laaj roxk’ahl | Quincuagésimo segundo |
53º. | Rooxlaaj roxk’ahl | Quincuagésimo tercero |
Rukajlaaj roxk’ahl | Quincuagésimo cuarto   |
55º. | Ruho’laaj roxk’ahl | Quincuagésimo   quinto |
56º. | Ruwaqlaaj   roxk’ahl | Quincuagésimo sexto |
57º. | Ruwuqlaaj roxk’ahl | Quincuagésimo séptimo |
58º. | Ruwahxaqlaaj roxk’ahl | Quincuagésimo octavo |
59º. | Rub’elejlaaj   roxk’ahl | Quincuagésimo noveno |
60º. | Roxk’ahl | Sexagésimo |
 

TUSB’AL | TUSAJL | B’IHAJL |
61º. |   Peet rukajk’ahl | Sexagésimo primero |
62º. |   Rukab’ rukajk’ahl | Sexagésimo segundo |
63º. | Roox   rukajk’ahl | Sexagésimo tercero |
64º. | Rukaaj   rukajk’ahl | Sexagésimo cuarto |
65º. | Roo’ rukajk’ahl | Sexagésimo quinto |
66º. | Ruwaaq   rukajk’ahl | Sexagésimo sexto |
67º. | Ruwuuq   rukajk’ahl | Sexagésimo séptimo |
68º. | Ruwahxaaq rukajk’ahl | Sexagésimo octavo |
69º. | Rub’eleej rukajk’ahl | Sexagésimo noveno |
70º. | Rulaaj rukajk’ahl | Septuagésimo   |
71º. | Rujunlaaj rukajk’ahl | Septuagésimo primero |
72º. | Rukab’laaj rukajk’ahl | Septuagésimo segundo |
73º. | Rooxlaaj rukajk’ahl | Septuagésimo tercero |
74º. | Rukajlaaj rukajk’ahl | Septuagésimo cuarto   |
75º. | Ruho’laaj rukajk’ahl | Septuagésimo   quinto |
76º. | Ruwaqlaaj   rukajk’ahl | Septuagésimo sexto |
77º. | Ruwuqlaaj rukajk’ahl | Septuagésimo séptimo |
78º. | Ruwahxaqlaaj rukajk’ahl | Septuagésimo octavo |
79º. | Rub’elejlaaj   rukajk’ahl | Septuagésimo noveno |
80º. | Rukajk’ahl | Octogésimo |
 

TUSB’AL | TUSAJL | B’IHAJL |
81º. |   Peet ro’k’ahl | Octogésimo primero |
82º. |   Rukab’ ro’k’ahl | Octogésimo segundo |
83º. | Roox   ro’k’ahl | Octogésimo tercero |
84º. | Rukaaj   ro’k’ahl | Octogésimo cuarto |
85º. | Roo’ ro’k’ahl | Octogésimo quinto |

85kyaj k’al jwe
127 qaq k’al wuq
86kyaj k’al qaq
128 qaq k’al wajxaq
87kyaj k’al wuq
129 qaq k’al b’elaj
88kyaj k’al wajxaq
130 qaq k’al laj
89kyaj k’al b’elaj
131 qaq k’al jun  laj
90kyaj k’al  laj
132 qaq k’al kab’e laj
91 kyaj k’al jun laj
133 qaq k’al oxe laj
92 kyaj k’al kab’e laj
134 qaq k’al kyaje laj
93kyaj k’al ox laj
135 qaq k’al jwe laj
94kyaje k’al  kyaje laj
136 qaq k’al qaq laj
95kyaje  k’al  jwe laj
137 qaq k’al wuq laj
96 kyaje k’al  qaq  laj
138 qaq k’al  wajxaq laj
97kyaj k’al wuq laj
139 qaq k’al b’elaj laj
98kyaj k’al wajxaq laj
140  wuq k’al
99kyaj k’al b’elaj laj
141 wuq k’al jun
100 jwe  k’al
142 wuq k’al kab’e
101jwe k’al jun
143 wuq k’al oxe
102jwe k’al kab’
144 wuq k’al kyaje
103 jwe  k’al ox
145 wuq k’al jwe
104 jwe  k’al kyaje
146 wuq k’al qaq
105 jwe  k’al jwe
147 wuq k’al wuq
106 jwe  k’al qaq
148 wuq k’al wajxaq
107 jwe  k’al wuq
149 wuq k’al b’elaj
108 jwe  k’al wajxaq
150 wuq k’al laj
109 jwe  k’al b’elaj
151 wuq k’al jun  laj
110 jwe  k’al laj
152 wuq k’al kab’e laj
111 jwe  k’al jun laj
153 wuq k’al oxe laj
112 jwe  k’al kab’ laj
154 wuq k’al kyaje laj
113 jwe  k’al ox laj
155 wuq k’al jwe laj
114 jwe  k’alkyaj laj
156 wuq k’al qaq laj
115 jwe  k’al jwe laj 
157 wuq k’al wuq laj
116 jwe  k’al qaq  laj
158 wuq k’al wajxaq laj
117 jwe  k’al wuq laj
159 wuq k’al b’elaj laj
118 jwe  k’al wajxaq laj
160  wajxaq k’al
119 jwe  k’al b’elaj laj
161 wajxaq k’al jun
120 qaq k’al
162 wajxaq k’al kab’e
121  qaq k’al jun
163 wajxaq k’al oxe
122 qaq k’al  kab’e
164 wajxaq k’al kyaje
123 qaq k’al oxe
165 wajxaq k’al jwe
124 qaq k’al kyaje
166 wajxaq k’al qaq
125 qaq k’al jwe
167 wajxaq k’al wuq
126 qaq k’al qaq
168 wajxaq k’al wajxaq


169 wajxaq k’al b’elaj
211 laj k’al jun laj
170 wajxaq k’al laj
212 laj k’al kab’e laj
171 wajxaq k’al jun  laj
213 laj k’al oxe  laj
172 wajxaq k’al kab’e laj
214  laj k’al  kyaje  laj
173 wajxaq k’al oxe laj
215 laj k’al jwe laj
174 wajxaq k’al kyaje laj
216 laj k’al qaq laj
175 wajxaq k’al jwe laj
217 laj k’al  wuq laj
176 wajxaq k’al qaq  laj
218 laj k’al wajxaq laj
177 wajxaq k’alwuq laj
219 laj k’al b’elaj laj
178 wajxaq k’al  wajxaq laj
220 jun laj k’al
179 wajxaq k’al b’elaj laj
221 jun laj k’al jun
180  b’elaj  k’al
222 jun laj k’al kab’e
181 b’elaj  k’al jun
223 jun laj k’al oxe
182 b’elaj  k’al kab’e
224 jun laj k’al  kyaje
183 b’elaj  k’al oxe
225 jun laj k’al  jwe
184 b’elaj  k’al kyaje
226 jun laj k’al qaq
185 b’elaj  k’al jwe
227 jun laj k’al wuq
186 b’elaj  k’al qaq
228 jun laj k’al wajxaq
187 b’elaj  k’al wuq
229 jun laj k’al b’elaj
188 b’elaj  k’al wajxaq
230 jun laj k’al laj
189 b’elaj  k’al b’elaj
231 jun laj k’al  jun laj
190 b’elaj  k’al laj
232 jun laj k’al kab’ laj
191 b’elaj  k’al jun laj
233 jun laj k’al ox laj
192 b’elaj  k’al kab’e laj
234 jun laj k’alkyaje laj
193 b’elaj  k’al oxe laj
235 jun laj k’al kwe laj
194 b’elaj  k’al kyaje laj
236 jun laj k’al qaq  laj
195 b’elaj  k’al jwe  laj
237 jun laj k’al  wuq laj
196 b’elaj  k’al qaq laj
238 jun laj k’al  wajxaq  laj
197 b’elaj  k’al wuq laj
239 jun laj k’al b’elaj laj
198 b’elaj  k’al  wajxaq laj 
240  kab’ laj k’al
199 b’elaj  k’al b’elaj  laj
241 kab’ laj k’al  jun
200  laj k’al
242 kab’ laj k’al kab’e
201 laj k’al jun
243 kab’ laj k’al oxe
202 laj k’al kab’e
244 kab’ laj k’al kyaje
203 laj k’al oxe
245 kab’ laj k’al jwe
204 laj k’al kyaje
246 kab’ laj k’al qaq
205 laj k’al jwe
247 kab’ laj k’al wuq
206 laj k’al qaq
248 kab’ laj k’al wajxaq
207 laj k’al wuq
249 kab’ laj k’al b’elaj
208 laj k’al wajxaq
250 kab’ laj k’al laj
209 laj k’al b’elaj
251 kab’ laj k’al jun laj
210 laj k’al laj
252 kab’ laj k’al kab’e laj


253 kab’ laj k’al oxe laj
295  kyaj k’al jwe  laj
254 kab’ laj k’al kyaje  laj
296  kyaj k’a qaq laj
255 kab’ laj k’al jwe laj
297  kyaj k’al wuq laj
256 kab’ laj k’al qaq laj
298  kyaj k’al wajxaq laj
257 kab’ laj k’al wuq laj
299  kyaj k’al b’elaj laj
258 kab’ laj k’alwajxaq  laj
300  jwe   laj k’al
259 kab’ laj k’al b’elaj  laj
301 jwe   laj k’al jun
260  ox laj k’al
302 jwe   laj k’al kab’e
261 ox laj k’al jun
303 jwe   laj k’al oxe
262 ox laj k’al kab’e
304 jwe   laj k’al kyaje
263 ox laj k’al oxe
305 jwe   laj k’al jwe
264 ox laj k’al kyaje
306 jwe   laj k’al qaq
265 ox laj k’al jwe
307 jwe   laj k’al  wuq
266 ox laj k’al qaq
308 jwe   laj k’al wajxaq
267 ox laj k’al wuq
309 jwe   laj k’al b’elaj
268 ox laj k’al wajxaq
310 jwe   laj k’al laj
269 ox laj k’al b’elaj
311 jwe   laj k’al jun  laj
270 ox laj k’al laj
312 jwe   laj k’al  kab’e laj          
271 ox laj k’al jun  laj
313 jwe   laj k’al oxe laj
272 ox laj k’al kab’ laj
314 jwe   laj k’al kyaje laj
273 ox laj k’al ox laj
315 jwe   laj k’a jwe  laj               
274 ox laj k’al kyaj laj
316 jwe   laj k’al qaq  laj
275 ox laj k’aljwe laj
317 jwe   laj k’al wuq laj
276 ox laj k’al qaq  laj
318 jwe   laj k’al wajxaq  laj
277 ox laj k’al wuq laj
319 jwe   laj k’al b’elaj laj            
278 ox laj k’al wajxaq  laj
320  qaq  laj k’al
279 ox laj k’al b’elaj laj
321 qaq  laj k’al jun
280  kyaj k’al
322 qaq  laj k’al   kab’e                 
281  kyaj k’al jun
323 qaq  laj k’al oxe 
282  kyaj k’al kab’e
324 qaq  laj k’al kyaje                   
283  kyaj k’al oxe
325 qaq  laj k’al jwe
284  kyaj k’al kyaje
326 qaq  laj k’al qaq                     
285  kyaj k’al jwe
327 qaq  laj k’al wuq
286  kyaj k’al qaq
328 qaq  laj k’al wajxaq
287  kyaj k’al wuq
329 qaq  laj k’al b’elaj                  
288  kyaj k’al wajxaq
330 qaq  laj k’al laj
289  kyaj k’al b’elaj
331 qaq  laj k’al  jun  laj
290  kyaj k’al laj
332 qaq  laj k’al kab’e laj
291  kyaj k’al jun  laj
333 qaq  laj k’al oxe laj
292  kyaj k’al kab’e laj
334 qaq  laj k’al kyaje laj
293  kyaj k’al oxe laj
335 qaq  laj k’al jwe  laj
294  kyaj k’al kyaje laj
336 qaq  laj k’al qaq  laj


337 qaq  laj k’al wuq laj
379 wajxaq   laj k’al b’elaj laj
338 qaq  laj k’al wajxaq laj
380 b’elaj laj k’al
339 qaq  laj k’al b’elaj laj
381 b’elaj laj k’al jun
34 0  wuq laj k’al
382 b’elaj laj k’al kab’e
341 wuq laj k’al jun
383 b’elaj laj k’al oxe
342 wuq laj k’al kab’e
384 b’elaj laj k’al  kyaje                 
343 wuq laj k’al oxe
385 b’elaj laj k’al jwe
344 wuq laj k’al kyaje
386 b’elaj laj k’al qaq
345 wuq laj k’al jwe
387 b’elaj laj k’al wuq
346 wuq laj k’al qaq
388 b’elaj laj k’al wajxaq
347 wuq laj k’al wuq
389 b’elaj laj k’al b’elaj
348 wuq laj k’al wajxaq
390 b’elaj laj k’al laj
349 wuq laj k’al b’elaj
391 b’elaj laj k’al jun laj
350 wuq laj k’al laj
392 b’elaj laj k’al kab’e laj
351 wuq laj k’al jun  laj
393 b’elaj laj k’al oxe laj
352 wuq laj k’al kab’e laj
394 b’elaj laj k’al kyaje laj
353 wuq laj k’al oxe laj
395 b’elaj laj k’al jwe laj
354 wuq laj k’al kyaje laj
396 b’elaj laj k’al qaq laj
355 wuq laj k’al jwe laj
397 b’elaj laj k’al wuq  laj
356 wuq laj k’al qaq  laj
398 b’elaj laj k’al wajxaq laj
357 wuq laj k’al wuq laj
399 b’elaj laj k’alb’elaj laj
358 wuq laj k’al wajxaq laj
400 jun q’o’
359 wuq laj k’al b’elaj laj
401 jun q’o’ jun
360  wajxaq   laj k’al
402 jun q’o’ kab’e
361 wajxaq   laj k’al jun
403 jun q’o’ oxe
362 wajxaq   laj k’al kab’e
404 jun q’o’ kyaje
363 wajxaq   laj k’al oxe
405 jun q’o’ jwe  
364 wajxaq   laj k’al kyaje          
406 jun q’o’ qaq
365 wajxaq   laj k’al jwe
407 jun q’o’  wuq
366 wajxaq   laj k’al qaq
408 jun q’o’ wajxaq
367 wajxaq   laj k’al wuq
409 jun q’o’ b’elaj
368 wajxaq   laj k’al wajxaq
410 jun q’o’ laj
369 wajxaq   laj k’al b’elaj          
411 jun q’o’ jun laj
370 wajxaq   laj k’al laj
412 jun q’o’ kab’e laj
371 wajxaq   laj k’al jun laj         
413 jun q’o’ oxe laj
372 wajxaq   laj k’al kab’e  laj
414 jun q’o’ kyaje laj
373 wajxaq   laj k’al oxe laj
415 jun q’o’ jwe  laj
374 wajxaq   laj k’al kyaje laj
416 jun q’o’ qaq laj
375 wajxaq   laj k’al  jwe  laj        
417 jun q’o’ wuq laj
376 wajxaq   laj k’al qaq laj
418 jun q’o’ wajxaq laj
377 wajxaq   laj k’al wuq laj         
419 jun q’o’ b’elaj laj
378 wajxaq   laj k’al wajxaq laj    
420 jun q’o’ jun k’al


421 jun q’o’ jun k’al jun
463 jun q’o’ ox laj k’al oxe
422 jun q’o’ jun k’al kab’e
464 jun q’o’ ox laj k’al kyaje
423 jun q’o’ jun k’al oxe
465 jun q’o’ ox laj k’al jwe
424 jun q’o’ jun k’al kyaje             
466 jun q’o’ ox laj k’al qaq
425 jun q’o’ jun k’al jwe
467 jun q’o’ ox laj k’al wuq
426 jun q’o’ jun k’al qaq
468 jun q’o’ ox laj k’al wajxaq
427 jun q’o’ jun k’al wuq
469 jun q’o’ ox laj k’al b’elaj
428 jun q’o’ jun k’al wajxaq        
470 jun q’o’ ox laj k’al  laj
429 jun q’o’ jun k’al b’elaj           
471 jun q’o’ ox laj k’al jun laj
430 jun q’o’ jun k’al laj
472 jun q’o’ ox laj k’al kab’ laj
431 jun q’o’ jun k’al jun laj         
473 jun q’o’ ox laj k’al oxe laj
432 jun q’o’ jun k’al kab’e laj      
474 jun q’o’ ox laj k’al kyaje laj
433 jun q’o’ jun k’al oxe laj         
475 jun q’o’ ox laj k’al jwe  laj
434 jun q’o’ jun k’al kyaje laj
476 jun q’o’ ox laj k’al qaq  laj
435 jun q’o’ jun k’al jwe  laj        
477 jun q’o’ ox laj k’al wuq laj
436 jun q’o’ jun k’al qaq laj
478 jun q’o’ ox laj k’al wajxaq laj
437 jun q’o’ jun k’al wuq  laj
479 jun q’o’ ox laj k’al b’elaj laj
438 jun q’o’ jun k’al wajxaq laj  
480 jun q’o’ kyaj laj k’al
439 jun q’o’ jun k’al b’elaj laj     
481 jun q’o’ kyaj laj k’al jun
440 jun q’o’  kab’ k’al                  
482 jun q’o’ kyaj laj k’al kab’e
441 jun q’o’  kab’ k’al jun
483 jun q’o’ kyaj laj k’al oxe
442 jun q’o’  kab’ k’al kab’e
484 jun q’o’ kyaj laj k’al kyaje
443 jun q’o’  kab’ k’al oxe
485 jun q’o’ kyaj laj k’al jwe
444 jun q’o’  kab’ k’al kyaje        
486 jun q’o’ kyaj laj k’al qaq
445 jun q’o’  kab’ k’al jwe
487 jun q’o’ kyaj laj k’al wuq
446 jun q’o’  kab’ k’al qaq           
488 jun q’o’ kyaj laj k’al wajxaq
447 jun q’o’  kab’ k’al wuq          
489 jun q’o’ kyaj laj k’al b’elaj
448 jun q’o’  kab’ k’al wajxaq
490 jun q’o’ kyaj laj k’al laj
449 jun q’o’  kab’ k’al b’elaj
491 jun q’o’ kyaj laj k’al jun laj
450 jun q’o’  kab’ k’al laj
492 jun q’o’ kyaj laj k’al kab’ laj
451 jun q’o’  kab’ k’al jun laj
493 jun q’o’ kyaj laj k’al ox laj
452 jun q’o’  kab’ k’al kab’e laj
494 jun q’o’ kyaj laj k’al kyaj laj
453 jun q’o’  kab’ k’al oxe laj
495 jun q’o’ kyaj laj k’al jwe laj
454 jun q’o’  kab’ k’al kyaje laj
496 jun q’o’ kyaj laj k’al qaq laj
455 jun q’o’  kab’ k’al jwe laj
497 jun q’o’ kyaj laj k’al wuq laj
456 jun q’o’  kab’ k’al qaq laj
498 jun q’o’ kyaj laj k’al  wajxaq laj
457 jun q’o’  kab’ k’al  wuq laj
499 jun q’o’ kyaj laj k’alb’elaj laj
458 jun q’o’  kab’ k’al wajxaq laj
500 jun q’o’ jwe k’al
459 jun q’o’  kab’ k’al b’elaj laj
460 jun q’o’ ox laj k’al
461 jun q’o’ ox laj k’al jun
462 jun q’o’ ox laj k’al kab’e





FRUTAS EN POQOMCHÌ




Etnia Poqomchí

Monografias.com

Los Poqomchíes, igual que los Poqomames, son descendientes de un mismo tronco: los "nim poqom".La expansión de los achies fue la causa principal de que se dispersaran los "nim poqom". Es probable que los poqom dominaran el centro de Guatemala unos 20 siglos antes de la época formativa de Kaminal Juyú. En el siglo XVI, el territorio poqomchi era tan grande que abarcaba desde San Cristóbal Verapaz hasta Panzos, y desde Chamá a Santa Ana, Peten. Los 94,714 Poqomchíes hablantes se ubican en áreas de 5 municipios de Alta Verapaz, en uno de Baja Verapaz y en parte de Uspantán, Quiche. En conjunto, este idioma es el materno del 4% de los indígenas guatemaltecos. San Cristóbal Verapaz y Tactic, Alta Verapaz, son los pueblos mas desarrollados del territorio poqomchi". En San Cristóbal, la Semana Santa se celebra con esplendor. La iglesia católica del lugar es de tipo colonial y esta erigida sobre un centro ceremonial maya. En Tactic, resalta la elaboración de tejidos en telares de cintura, así como las artesanías en plata. Tamahú, tambien en Alta Verapaz, es uno de los lugares menos desarrollados. De esa región destacan las telas, en particular el huipil rojo encendido. Los Poqomchíes son hábiles para los trabajadores manuales y dan forma al barro, plata y madera. Muchos Poqomchíes se ganan la vida en labores de artesanías en cerámica, elaboración de instrumentos musicales en madera y en platería. También se dedican a labrar la tierra. En las regiones resaltan los narradores tradicionales, conocidos como "Aj q"oral re"najtiir laj b"anooj". Son ancianos muy respetados, por la versatilidad de sus relatos y sus vastos conocimientos.Una de las principales leyendas es la del Pozo Vivo, en Tactic. Según los ancianos, en tiempos pasados una bella mujer cayó al pozo no pudo salir porque "El Espíritu del Agua" se enamoró de ella. Desde entonces, el pozo parece estar en ebullición y se ha convertido en atractivo turístico.Departamentos que habitan, Alta Verapaz, (cinco municipios), Baja Verapaz y Quiche (un municipio cada uno). Educación: Sólo los niños de preprimaria tienen acceso a educación simultánea en español poqomchi. El traje típico de las mujeres de la etnia poqomchi es muy vistoso y colorido.



































                                                                           













                             


No hay comentarios:

Publicar un comentario